Της Ελένης Τομπέα

Τι είναι ηθική; Καταρχήν θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε το γεγονός πως οι ηθικοί κανόνες ενώ θεωρούνται απαράβατοι στις συνειδήσεις του ανθρώπινου μυαλού, η ιστορία έχει αποδείξει πως μπορούν να μεταλλαχθούν, να αλλοιωθούν, ακόμα και να καταργηθούν.

Το γεγονός αυτό δεν προκαλεί καμία έκπληξη, δεδομένου ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν έμειναν παγωμένες στο πέρασμα του χρόνου, αλλά εξελίχθησαν- και σε πολλές περιπτώσεις- προς όφελος μια δικαιότερης αντίληψης περί ίσων δικαιωμάτων μεταξύ των συνδετικών κρίκων τους, αλλά ακόμα και προς όφελος της ίδιας της ζωής, μιας και πολλά «κουτάκια» ηθικής κατάφεραν να κλείσουν, δίνοντας την ευκαιρία για περισσότερη ελευθερία.

Κάθε κοινωνία πρόσταζε και προστάζει τους ηθικούς κανόνες που την εξυπηρετούν και αυτό φυσικά είναι η τρανή απόδειξη πως η ηθική δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα. Έτσι όπως πολύ εύκολα μπορεί να κατασκευαστεί ένας ηθικός κανόνας, έτσι πολύ εύκολα μπορεί να παραγκωνιστεί την επομένη, εάν η ίδια η κοινωνία χρειάζεται μια αλλαγή, είτε για να προχωρήσει μπροστά είτε για να εξυπηρετήσει τις τρέχουσες ανάγκες της.

Παρόλα αυτά, θα μπορούσα να δώσω μια ερμηνεία περί ηθικής, έχοντας στο μυαλό μου την μεγαλύτερη αξία που θα έπρεπε να διέπει τον άνθρωπο. Η αξία αυτή δεν έχει να κάνει με το πνεύμα του. Αυτό που κατονομάζει τον άνθρωπο είναι η αγάπη προς τον πλησίον, η αλληλεγγύη. Έτσι με βάση αυτό, ηθική είναι εκείνη η στάση ζωής που έχει ως επίκεντρο τον συνάνθρωπο και όχι τον ίδιο μας τον εαυτό.

Ηθικές είναι οι πράξεις που δεν βάλλουν με κανένα τρόπο τον διπλανό μου. Ηθικές είναι οι πράξεις που πασχίζουν να οφελήσουν όποιον έχει την ανάγκη μας. Ηθική είναι οτιδήποτε δεν φέρει ασχήμια, συμφωνώντας με τον Γκυστάβ Φλωμπέρ πως «η ομορφιά είναι ηθική, τίποτα περισσότερο». 

Δυστυχώς ο άνθρωπος έχει την τάση να επικρίνει με μεγάλη ευκολία, βάσει των εκάστοτε κανόνων της κοινωνίας όπου αποτελεί ο ίδιος μέλος, όπως και εύκολα να θεωρεί τον εαυτό του εξαίρεση όταν ο ίδιος ο κανόνας εμφανίζεται «απειλητικά» σαν γκρίζο σύννεφο επάνω από την συνείδηση του. Μπορούμε εύκολα να χρήσουμε κάποιον ή κάτι ανήθικο, χωρίς να γνωρίζουμε ουσιαστικά τι είναι το ηθικό ή τι θα έπρεπε να αποτελεί ηθικό.

Γι’αυτό το λόγο, είναι λάθος η ηθική να φέρει κανόνες, οι οποίοι μπορούν να αλλάζουν, να προσαρμόζονται και να ακολουθούνται. Δεν θα έπρεπε να χρειάζονται «οδηγίες χρήσης» για να κρατά κανείς μια ζωή ανάμεσα σε πλαίσια που δεν εξυπηρετούν πουθενά- ίσως μόνο στο να κατευθύνουν συνειδήσεις.

Η ηθική δεν είναι τίποτα άλλο παρά η δίκαιη και η αληθινή στάση ενός ανθρώπου απέναντι στους άλλους κατά τη διάρκεια της ζωής του.