του Νίκου Σαραντάκου

Νέος όρος γεννήθηκε το τελευταίο διήμερο στο ελληνικό Διαδίκτυο και ήδη ξεπέρασε τα σύνορα της μπλογκόσφαιρας και έφτασε στον ημερήσιο τύπο (βέβαια τα όρια έχουν γίνει δυσδιάκριτα καθώς οι μεν ανακυκλώνουν την ύλη των δε και τούμπαλιν). Η λέξη του τίτλου, βαρουφιάνοι, είναι ευφυές λογοπαίγνιο από το όνομα του υπουργού Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη και τη λέξη «ρουφιάνος», και χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τους κρυφούς ελεγκτές που, καλωδιωμένοι ή όχι, θα επισκέπτονται καταστήματα και θα καταγράφουν περιπτώσεις φοροδιαφυγής. (Για περισσότερα, δείτε και το σχετικό λήμμα του slang.gr, το οποίο, επιδεικνύοντας τα συνήθη οξυμένα του ανακλαστικά, ήδη καταχώρησε -ή καταχώρισε αν είστε με την άλλη φράξια- τη λέξη).

Το ερωτηματικό μπορείτε να το ερμηνεύσετε ποικιλότροπα. Μπορεί να σημαίνει αμφιβολία αν θα καθιερωθεί ο νέος όρος, μπορεί όμως και να σημαίνει ότι αμφισβητώ την ορθότητά του επί της ουσίας, δηλαδή αν δικαιολογείται ο εντονότατα απαξιωτικός χαρακτηρισμός «ρουφιάνοι».

Η πρώτη μου αντίδραση όταν πληροφορήθηκα την είδηση ήταν να σκεφτώ πως το μεγαλύτερο μειονέκτημα της πρότασης είναι ότι εξαγγέλθηκε δημόσια και έγινε εύκολη λεία των ευθυμογράφων και επιθεωρησιογράφων πολύ πριν υλοποιηθεί (που μάλλον δεν θα υλοποιηθει, οπότε δίχως κέρδος κέρατα). Μου είπαν ωστόσο ότι δεν εξαγγέλθηκε ακριβώς, αλλά περιλαμβανόταν απλώς στο υπόμνημα προς τον Ντάισελμπλουμ μαζί με πολλά άλλα μέτρα -και εκτός αυτού την είχε αναφέρει, στη ρύμη του λόγου του και χωρίς τυμπανοκρουσίες, ο ίδιος ο Βαρουφάκης στην πρόσφατη συνέντευξή του στον Ν. Χατζηνικολάου.

Ωστόσο, σαν ιστολόγιο που καταρχάς λεξιλογεί και στη συνέχεια κάνει οτιδήποτε άλλο, το καθήκον μας σήμερα είναι διπλό, αφενός να καταγράψουμε την εμφάνιση του νέου όρου και αφετέρου να τον ετυμολογήσουμε, δηλαδή να πούμε δυο λόγια για τη λέξη «ρουφιάνος».

Ρουφιάνος, σύμφωνα με το λεξικό, είναι ο σπιούνος, ο καταδότης, ο συκοφάντης, ο χαφιές. Η λέξη έχει και μια δεύτερη σημασία, που ήταν ίσως η αρχική, αλλά έχει πια ατονήσει: ρουφιάνος είναι επίσης ο προαγωγός. (Επιβιώνει ωστόσο στην αστική παροιμία «Ο ρουφιάνος του τσιγάρου είναι ο καφές»).

Τα λεξικά Μπαμπινιώτη και ΛΚΝ βάζουν (κακώς μάλλον) πρώτη αυτή τη σπάνια σημασία, επειδή ήταν παλιότερη. Σωστά πιστεύω το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας τη βάζει δεύτερη. Αμφιβάλλω αν υπάρχει κόσμος σήμερα που, όταν ακούει «ρουφιάνος» σκέφτεται πρώτη τη σημασία «προαγωγός, μαστροπός». (Θα με ενδιέφερε να μου πείτε στα σχόλια αν ξέρετε καν αυτή τη σημασία). Από τον ρουφιάνο το ρήμα, ρουφιανεύω, και το ουσιαστικό που δηλώνει την πράξη: ρουφιανιά.

Ο ρουφιάνος είναι δάνειο από το ιταλ. ruffiano (με πρώτη σημασία τον μαστροπό), και αυτό είναι το εύκολο κομμάτι της ετυμολογίας της λέξης. Το δύσκολο είναι η ετυμολογία της ιταλικής λέξης. Στο ιταλικό ετυμολογικό λεξικό βρίσκω τέσσερις-πέντε προτάσεις, καμία από τις οποίες δεν έχει γίνει γενικά αποδεκτή. Πάντως, πάνω από μία θεωρίες ξεκινούν από το λατινικό rufus = κόκκινος (ήταν και κύριο όνομα). Κάτι μπορεί να ξεκίνησε από τα κόκκινα μαλλιά ή τα κόκκινα ρούχα και να πήρε μετά κακές σημασίες. Υπάρχουν και άλλες θεωρίες (δείτε κι εδώ). Βέβαια, η παλιότερη ιδέα ότι ο ρουφιάνος ανάγεται στον Ρουφίνο των πρωτοβυζαντινών χρόνων είναι νατσουλισμός κατά τη γνώμη μου. Ας πούμε αβέβαιη την ετυμολογία.

Στις ρωμανικές γλώσσες, ο ρουφιάνος διατήρησε τη σημασία του μαστροπού, ενώ στα αγγλικά (ruffian) την έχει χάσει. Λέγεται ότι στα ελληνικά των ελληνοαμερικάνων, ρουφιάνος είναι ο τεχνίτης που φτιάχνει τη στέγη (roof στα αγγλικά) αλλά δεν είμαι βέβαιος αν είναι αλήθεια ή μπεντροβάτο.

Για τους ρουφιάνους με την έννοια του καταδότη υπήρχε παλιότερα και η συνθηματική σύντμηση «ρουφ» -καμιά σχέση με την αθηναϊκή γειτονιά που πήρε τ’ όνομά της από τον Βαβαρό Λουδοβίκο Ρουφ, ο οποίος είχε χτίσει βουστάσιο και έπαυλη στην περιοχή, το μόνο κτίσμα της τότε, και εκεί έκαναν στάση οι βασιλιάδες όταν πήγαιναν ιππασία από τα Ανάκτορα στον Πειραιά.

Ο χαρακτηρισμός «καταδότης» είναι βαρύτατος και έντονα απαξιωτικός στη λαϊκή συνείδηση. Είναι τάχα δικαιολογημένος στην περίπτωση των φορολογικών ελεγκτών -μυστικών είτε φανερών, με μερική ή πλήρη απασχόληση; Τους εξετάζω μαζί, διότι αν ο χαρακτηρισμός ισχύει για τους μεν θα πρέπει να ισχύει και για τους δε.

Ασφαλώς όχι. Ούτε προσωπική έχθρα υπάρχει, ούτε ταπεινά ελατήρια. Δεν είναι καταδότης ο πολίτης που καταγγέλλει μια παρανομία, ούτε βέβαια ο εντεταλμένος δημόσιος λειτουργός. Οπότε, ο όρος, αν και ομολογουμένως έξυπνα σχηματισμένος, είναι στην ουσία του άστοχος -και να τον χρησιμοποιούν αριστεροί δείχνει κατά τη γνώμη μου σύγχυση.

Πιο προβληματικό ήταν το μέτρο που νομίζω πως είχε παλιότερα θεσπιστεί, με τον τετραψήφιο αριθμό που έδινε στους πολίτες τη δυνατότητα να καταγγέλλουν ανώνυμα φορολογικές ατασθαλίες -εκεί, ναι, υπάρχει έδαφος για καταγγελίες που υποκινούνται από προσωπική έχθρα ή αντιπαλότητα, για αντεκδίκηση ή άλλο λόγο. Νομίζω μάλιστα ότι το μέτρο εκείνο δεν απέδωσε σχεδόν τίποτα (αν ξέρετε περισσότερα, ενημερώστε).

Τελικά, το σημαντικό δεν είναι αν θα υλοποιηθεί η συγκεκριμένη ιδέα, που άλλωστε δεν προτάθηκε ως πανάκεια ούτε ως εμβληματική πρόταση, αλλά μόνο επικουρικά και (αν κατάλαβα καλά) για ειδικούς χώρους όπως τουριστικά μέρη. Ευχαρίστως να παραδεχτώ ότι το συγκεκριμένο μέτρο είναι άστοχο, αλλά θα ήθελα να συμφωνήσουμε αν χρειάζονται φοροελεγκτικοί μηχανισμοί.

Όπως το έθεσε ένας φίλος στο Φέισμπουκ: «Ωραία. Ο χαφιεδισμός είναι κακό πράγμα, το ίδιο και τα τεκμήρια. Υπάρχει ένας τρόπος οι γιατροί και οι υδραυλικοί να κόβουν αποδείξεις και οι μαγαζάτορες να αποδίδουν τον ΦΠΑ που μας χρεώνουν; Παρακαλώ απαντήστε σ’ αυτό το ερώτημα. Στο θέμα της σύλληψης της μεγάλης φοροδιαφυγής, φυσικά συμφωνούμε».

Αυτό είναι νομίζω το καίριο ερώτημα.