- Δημιουργηθηκε στις Δευτέρα, 06 Μαΐου 2013 22:48
- Δευτέρα, 06 Μαΐου 2013 22:48
Της Γιούλη Χατζηαλεξιάδη
Αγαπητές αναγνώστριες, Αγαπητοί αναγνώστες,
Το κείμενο που ακολουθεί είναι γραμμένο πριν από επτά χρόνια, για να διαβαστεί σε εκδήλωση κάποιου συλλόγου.
Είναι επίκαιρο; Νομίζω ναι, γι αυτό το δημοσιεύουμε.
Ο τίτλος του είναι : "Το γονίδιο της ευθύνης".
Μια φορά κι έναν καιρό, λοιπόν, πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, ποσότητα χρόνου ασύλληπτη από τον δικό μας νου και την εμπειρία, ήταν ένας μοναχικός πλανήτης, η Γη. Οι επιστήμονες μας λένε ότι τα πρώτα βήματα προς την αρχή της ζωής έγιναν μέσα στην ‘αρχέγονη οργανική σούπα’, όπου, σε συνθήκες έλλειψης οξυγόνου και παρουσία υδρογόνου, νερού, διοξειδίου του άνθρακα, αμμωνίας, μεθανίου, και άλλων οργανικών αερίων, και με την ενέργεια των κεραυνών και της υπεριώδους ακτινοβολίας, συντίθενται τα πρώτα οργανικά μόρια (πουρίνες και πυριμιδίνες) που είναι οι δομικοί λίθοι του γενετικού υλικού της ζώσας ύλης.
Οι δομικοί λίθοι δεν αρκούν για τη δημιουργία ζωής. Πήρε χρόνο, ένα κομμάτι από αυτόν τον ασύλληπτο σε εμάς χρόνο, για να συνδεθούν οι πουρίνες και οι πυριμιδίνες σε μόρια που κωδικοποιούν λειτουργικές πληροφορίες, και αυτά τα μόρια υπήρξαν ο πρόδρομος του γενετικού υλικού, ήταν, ας πούμε, το πρώτο γονίδιο.
Τι εννοούμε ως ‘γονίδιο’? Γονίδιο είναι η βιολογική μονάδα που μεταφέρει λειτουργική πληροφορία, όπως μόλις σας ανέφερα, πληροφορία που, μέσα στους πολύπλοκους μηχανισμούς του ζωντανού κυττάρου, μεταφράζεται σε πρωτεϊνες, που κάνουν αυτήν ή την άλλη δουλειά, που παίζουν, δηλαδή, τον ρόλο τους, η κάθε μία, στην συνολική λειτουργία του κυττάρου.
Τα σημερινά γονίδια-απόγονοι εκείνου του πρώτου γονιδίου περιέχουν και ρυθμιστικές περιοχές, περιοχές που δεν δίνουν πληροφορία να φτιαχτεί μία πρωτεϊνη, παρά δίνουν την οδηγία ‘προχώρα, φτιάξε’ ή ‘σταμάτα’. Οι ρυθμιστικές περιοχές καταλαμβάνουν μεγάλο μήκος μέσα στο συνολικό μήκος του γονιδίου. Επίσης, ένα γονίδιο ενδέχεται να εξαρτάται λειτουργικά και από ρυθμιστικές περιοχές άλλων γονιδίων του ίδιου κυττάρου. Μοιάζει το κύτταρο να είναι οργανωμένο σαν μία ειδική, ιδιαίτερη, κοινωνία. (Και το γονίδιο της ευθύνης, αν υπάρχει, έχει να συν-λειτουργήσει στον ίδιο χώρο με άλλα γονίδια: αυτό του ανταγωνισμού, το άλλο της μοιρολατρείας, το τρίτο της μηχανιστικής/στατιστικής άποψης για τα πράγματα.)
Και πιο ενδιαφέρον είναι ότι από το σύνολο των γονιδίων, από όλο αυτό το κομπολόι από γενετικές πληροφορίες που είναι τυλιγμένο μέσα σε κάθε μας κύτταρο και που αν ξετυλιχθεί καταλαμβάνει χιλιόμετρα, το 95% είναι σιωπηλό. Δεν παράγει τίποτα, δεν δίνει οδηγίες. Δεν ξέρουμε τι σημαίνει αυτό. Είναι το κομμάτι του γενετικού υλικού που μας έχει κληροδοτηθεί από τους γεωλογικούς αιώνες και από τους αιώνες της εξέλιξης, δεν υφίσταται μεταλλάξεις, μας παρακολουθεί μόνο, ίσως πικρά, στα δικά μας χονδροειδή πειράματα πάνω στην εξέλιξη της ζωής.
Εκείνο το πρώτο γονίδιο, προϊόν των πολύ πρώιμων συνθηκών του πλανήτη, και εκτεθειμένο στην αβεβαιότητα της επιβίωσης, συνέβη να βρεθεί στη συνθήκη που επέτρεψε την αντιγραφή του, την αναπαραγωγή του. Που σημαίνει τον αναδιπλασιασμό του και την μεταφορά της λειτουργικής του πληροφορίας στο χρόνο, στις επόμενες γενιές. Από εκεί ξεκινά το μακρινό ταξίδι της εξέλιξης, της εξέλιξης της ζωής στον πλανήτη, των ειδών της χλωρίδας και της πανίδας. Η εξέλιξη του ανθρώπου και του πολιτισμού του.
Στην αρχή, στους πρώτους γεωλογικούς αιώνες, στα πρώτα δισεκατομμύρια από τα χρόνια της εξέλιξης, ο δρόμος της εξέλιξης εξαρτιόταν από την προσαρμογή του κάθε είδους στις συνθήκες, και από το ‘τυχαίο’: την μετάλλαξη που θα έκανε ένα άτομο ενός είδους κατά κάτι περισσότερο προσαρμοσμένο στις συνθήκες του περιβάλλοντος, και που θα κληροδοτείτο στους απογόνους.
Σήμερα η εξέλιξη της ζωής δεν εξαρτάται από τις ανεξέλεγκτες δυνάμεις της φύσης και τις γεωλογικές μεταβολές. Εξαρτάται, κατά κύριο και μείζονα λόγο από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, επιδιώξεις και πολιτισμό. Το έργο της εξέλιξης έχει περάσει στα δικά μας τα χέρια, και έχουμε να δούμε και να ζυγίσουμε τι καταφέρνουμε, με ποιο όφελος και ποιο κόστος. Προφανείς αρνητικές συνέπειες της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι η κλιματική αλλαγή, η μόλυνση και ρύπανση του περιβάλλοντος, η καθημερινή απώλεια φυτικών και ζωικών ειδών … ο εκφυλισμός της κοινωνικής συμμετοχής και η επιβολή του ‘άνωθεν’ ελέγχου στις κοινωνικές διαδικασίες…και το αίσθημα ότι όλα αυτά είναι μη αναστρέψιμα. Η εξέλιξη σήμερα εξαρτάται, και απειλείται, όσο ποτέ άλλοτε από τις κοινωνικά ανεξέλεγκτες δυνάμεις της χειραγώγησης της φύσης και του πολιτισμού.
Επιτρέψτε μου την ακραία δήλωση ότι το θέμα εδώ δεν είναι πώς θα δράσουμε για να τα διορθώσουμε αυτά, παρά είναι ως τι θα δράσουμε? Η μία δυνατότητα είναι η μεμονωμένη, αυτάρεσκη διαμαρτυρία, νοσηρό σύμπτωμα της ατομοκεντρικής εποχής μας, η άλλη είναι η οργάνωση της συλλογικής λειτουργίας. Αυτή η δεύτερη εκδοχή, ο συντονισμός μελών σε οργανωμένο κοινωνικό στόχο, η συγκρότηση συλλόγων με τέτοιους στόχους, είναι σήμερα η άμυνα της ζωής έναντι των καινούργιων, ποικίλων, κινδύνων που την απειλούν.
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την ιατρική?
Ο πολιτισμός μας μας έχει μάθει να πιστεύουμε:‘ Η υγεία είναι ατομικό αγαθό, όχι συλλογικό. Εξασφαλίζεται μέσα από τις απαιτήσεις από τα ασφαλιστικά ταμεία, όχι από την συλλογική συμμετοχή. Τι με νοιάζει εμένα τι κάνει ο διπλανός όταν εγώ περνάω καλά, κι όταν έχω εξασφαλίσει και τα παιδιά μου?’
Αυτό είναι το παραμύθι, όμως. Ελκυστικό παραμύθι των αντισυλλογικών καιρών μας, δεν εξασφαλίζει ωστόσο κανενός είδους υγεία, ούτε ατομική ούτε συλλογική.
Ατομική και συλλογική υγεία είναι αλληλένδετες. Και σύλλογος είναι, κάθε φορά, το κοινωνικό σύνολο στο οποίο συμμετέχουμε, και οι κανόνες που το διέπουν.
Η υγεία δεν είναι καταναλωτικό ούτε συνδικαλιστικό αγαθό. Η υγεία είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών σχέσεων όπου συμμετέχουμε και του τρόπου με τον οποίο λειτουργούμε μέσα σε αυτές . Όταν οι σχέσεις νοσούν η υγεία μας πάσχει. Η υγεία αφορά το ενεργό κοινωνικό μέλος. Και η αρρώστια αφορά, επίσης, το ενεργό κοινωνικό μέλος, το οποίο ωστόσο αδυνατεί να επιλύσει τα προβλήματα που πηγάζουν από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί, ή τον ρόλο τον οποίο έχει ενστερνιστεί, ή τον στόχο τον οποίο υπηρετεί. Οι αρρώστιες προέρχονται από ασυμφωνίες ανάμεσα από τους τρόπους, ρόλους και στόχους και τις προσωπικές (και όχι ‘ατομικές’)… παρά τις απολύτως προσωπικές και μοναδικές ανάγκες συμμετοχής του αρρώστου.
Το πρόβλημα υγείας, η αρρώστια, είναι πάντα, σε ποικίλο κάθε φορά βαθμό, ζήτημα προσαρμογής του κοινωνικού μέλους σε κοινωνικές συνθήκες.
Η σύγχρονη ιατρική δεν ενδιαφέρεται για τέτοιου είδους διορθώσεις. Δεν ενδιαφέρεται για την αποκατάσταση του ασθενούς στην κοινωνική/διαπροσωπική του ισορροπία. Δεν εκπαιδεύει τους γιατρούς της σε αυτήν την άποψη. Στην άποψη ότι η υγεία είναι υπόθεση του κοινωνικού μέλους και όχι του ιδιώτη, ή του ατόμου. Και ότι η αρρώστια θεραπεύεται μέσα από κοινωνικές διαδικασίες και με ζωντανές, διαπροσωπικές θεραπευτικές μεθόδους.
Αυτά θα μπορούσαν να είναι παραμύθια, εάν δεν ήταν, όπως είναι, η πιεστική πραγματικότητα.
Είδαμε ότι ένα γονίδιο εξαρτάται από το περιβάλλον του, μπορεί να εκφραστεί, μπορεί να μην εκφραστεί. Το περιβάλλον του είναι τα άλλα γονίδια του ίδιου κυττάρου, είναι τα κύτταρα του οργανισμού ολόκληρου, είναι το κοινωνικό περιβάλλον. Τρανταχτό παράδειγμα της καθοριστικής εξάρτησης του γενετικού υλικού από το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον είναι η κατακόρυφη, της τάξεως του 60%, αύξηση της συχνότητας του σακχαρώδη διαβήτη στην Κίνα μέσα στα τελευταία 15 χρόνια: Το γενετικό υλικό των Kινέζων δεν έχει προλάβει να αλλάξει, να μεταλλαχτεί, αυτό που άλλαξε είναι ο τρόπος που λειτουργεί.
Και, τέλος, η αρρώστια δεν αφορά το τραυματικό παρελθόν, όπως υποστηρίζουν η ψυχανάλυση και οι διάδοχες σχολές, παρά τρέχοντα, ζωντανά, μη-επιλύσιμα από το άρρωστο μέλος διαπροσωπικά προσαρμοστικά αδιέξοδα.
Και είναι η ισχύς αυτών των διαπροσωπικών προσαρμοστικών αδιεξόδων ο παράγων που ευθύνεται για την αρρώστια.
Και είναι η διόρθωση αυτού του παράγοντα που βελτιώνει αποφασιστικά την υγεία.
Η εποχή μας εχθρεύεται την συλλογική λειτουργία. Η εχθρότητα είναι συντονισμένη: οι πολιτειακοί θεσμοί φθίνουν σε ισχύ και κύρος, και το κενό καταλαμβάνει η συντονισμένη καταλήστευση του κοινωνικού πλούτου: του φυσικού πλούτου, των θεσμικών προόδων , του νομικού πολιτισμού και των ατομικών δικαιωμάτων, των ευκαιριών για αξιοπρεπή εργασία. Μου φαίνεται ότι επιχειρείται η παγκόσμια φίμωση και υποταγή. Και οι άνθρωποι είναι σαν ψεκασμένοι.
Ας γυρίσουμε στο γονίδιο της ευθύνης. Ισχυρίζομαι πως ευθύνη υπάρχει μόνον μέσα στα πλαίσια της λειτουργίας των συλλόγων. Των ποικίλων συλλόγων: οικογένεια, εργασία, φιλία.
Είμαστε προγραμματισμένοι από την ιστορία μα και από την εξέλιξη να συμμετέχουμε υπηρετώντας συλλογικούς στόχους και υποθέσεις. Είναι κοινωνική συνάμα και βιολογική ανάγκη. Από αυτόν τον λειτουργικό προγραμματισμό –θα μπορούσαμε να τον πούμε γονίδιο – προκύπτει η υγεία του συνόλου και του μέλους.
Είναι επιταγή της ζωής.
Δεν μπορώ να φανταστώ πώς αυτήν την ζωτική επιταγή μπορεί να την σταματήσει η, πανταχόθεν επιχειρούμενη, χειραγώγηση της εξέλιξης.
Ωστόσο ο κίνδυνος είναι φανερός. Ο άνθρωπος είναι φοβισμένος. Αποσυρόμενοι από την υπηρέτηση συλλογικών στόχων και υποθέσεων θάβουμε και εκείνο το εργαλείο που μας έχει κληροδοτηθεί για αν τους υπηρετούμε: την ευθύνη. Το εργαλείο αυτό το οποίο ωστόσο έχουμε χρέος να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές βελτιωμένο, για να προχωρήσει πάρα πέρα η ζωή, με βελτιωμένες προσαρμοστικές και πολιτιστικές δεξιότητες.
Εκτός εάν αφήσουμε άλλα γονίδια, άλλους λειτουργικούς προγραμματισμούς, να επικρατήσουν: όπως αυτόν του καταστροφικού ανταγωνισμού…ή της μοιρολατρείας… ή της αδιαφορίας … ή της στατιστικής και μηχανιστικής ερμηνείας της αρρώστιας, ερμηνεία που τεμαχίζει τον άρρωστο σε άρρωστα όργανα και κύτταρα, και παραβλέπει την άρρωστη συμμετοχή, την άρρωστη λειτουργία ενός μέλους άρρωστου συλλόγου. Και που καταδικάζει τους γιατρούς σε τεχνοκράτες υπηρέτες στο κυνήγι μιας υγείας που δεν έρχεται, μα και σε πάσχοντα μέλη μιας συλλογικής παρεξήγησης. Ή πλάνης.